Agata Pyzik, Miłość przeminęła jak zły sen 

Wiersze Urszuli Honek są nawiedzone. Nie tylko w dosłownym sensie ­– krótkie wiersze w drugim tomiku młodej, ale bardzo dojrzałej poetki są jak koszmary utrwalone na czarno-białej kliszy o wysokim kontraście. Honek stosuje radykalne zestawienia obrazów, mówi o sprawach drastycznych, najbardziej ostatecznych, nie boi się też najbardziej ostatecznych słów: miłość, śmierć. Ujawniają się one tu tak namacalnie i materialnie, jak przyroda albo trwający w bezruchu stary sprzęt, przedmiot codziennego użytku, który wciąż się omija, więc nigdy się go nie kontempluje.

W pierwszym tomiku Honek, „Sporysz”, zachwyciła mnie brutalna szczerość, nieoszczędzanie żadnego elementu świata przedstawionego, niecofanie się przed żadną niewygodną prawdą. Rzadko spotyka się taką pewność języka i ręki. Tomik wypełniały krótkie, rwane prozy, bez miejsca na oddech. Także w „Pod wezwaniem” znajdujemy znane ze „Sporysza” motywy: świat wiejski, zimny, z dala od współczesnej cywilizacji; domy, które płoną; życie, którego utraty nikt nie opłakuje; ludzi rządzonych pierwotnymi instynktami, brutalnych, ale też brutalizowanych przez ciężką pracę i trudy życia. To świat przeklęty, bez szans na zbawienie. Obie te książki, mimo odżegnywania się od polityczności, trzymania się na uboczu intelektualnych mód, są też wstrząsającą opowieścią o przemocy wobec kobiet.

„tak mnie nauczono: ciągle się skradać” – zaczyna się tom. Kobiety zostały nauczone, by być niewidzialne. Bohaterki Honek, choć stworzone, by kochać, czeka okrucieństwo, sponiewieranie i śmierć. Kobieta jest kozłem ofiarnym tego świata. Została jej odebrana wszelka indywidualność, poza indywidualnością ofiary, ciała-trupa: „mogłaś być wierna, jak wszystkie kobiety od nas. (…) może lepiej, gdyby cię nie było. moja mała pohańbiona”. Wszechobecny, przepełniony zmysłowym erotyzmem sadyzm, zakleszczenie kobiet i mężczyzn w sadomasochistycznych, namiętnych związkach przeraża, ale też hipnotyzuje, odurza. Zwłaszcza sąsiedztwo cierpienia i rozkoszy: „noc w noc myślałem o tym, że krzyczałaś”. I zakazana bliskość chorych i zdrowych miłości: „budzę się w nocy, żeby myśleć o ojcu, który nie będzie / ojcem mojego dziecka”.

Krótkie wiersze w drugim tomiku młodej, ale bardzo dojrzałej poetki są jak koszmary senne utrwalone na czarno-białej kliszy o wysokim kontraście.

Świat wierszy Honek jest odrealniony, jak u Leśmiana czy Grochowiaka pełen okrutnych, ale i zmysłowych obrazów, wydaje się jednak chwilami zapisem wręcz kronikarskim, dokumentalnym. Wiele wierszy napisanych jest w drugiej osobie liczby pojedynczej, kiedy kochanek mówi do martwej dziewczyny. To świat z „Dziadów” Mickiewicza, który spotyka Elfriede Jelinek: „była głupią, brzydką dziewczyną, mówili. / chodziła po lasach, straszyła kogo popadnie, kradła dzieci i mężczyzn. / wlejcie w jej gardło rtęć”. Honek chodzi po polskiej wsi i znajduje tam kłębowisko przemocy: „mężczyzn niech wywiozą do spalarni. / jeżeli bóg jest, odbierze im języki, żeby w śmierci nie przywoływali swoich kobiet”. I choć bohaterka opuściła rodzinne strony, te najwyraźniej nie mają zamiaru opuścić jej: „przez wiele dni przewracałam się w tym samym miejscu, ubierałam się jak do trumny”.

Roztaczana przez Honek ciemność każe zmienić tempo uczuć i emocji, dać się pochłonąć. „psy wyją, jakby bito je prętami. zostawcie, proszę, tylko raz go dotykałam. zaraz przygotują wodę, wyczyszczą mnie do krwi”. Świat w tych wierszach jest osobliwie bezczasowy, pozbawiony jakichkolwiek nowoczesnych odniesień i rekwizytów. Poetce udaje się stworzyć język opisujący emocje, lęki i doświadczenia, które od razu wydają nam się własne. Honek pisze tak, jakby nie trwały żadne debaty nad postpostmodernizmem, nad końcem poetyckiego języka: „piasek zgrzyta między zębami, gdy wymawiam jego imię. tak zgrzyta, gdy kurwie wychodzi z krtani i serca”.

Honek udaje się stworzyć język opisujący emocje, lęki i doświadczenia, które od razu wydają nam się własne. Pisze tak, jakby nie trwały żadne debaty nad końcem poetyckiego języka.

Krtań i serce, ciało i dusza. U Honek doświadcza się najczęściej i najprawdziwiej za pomocą ciał, a uprzywilejowany dostęp do transformacyjnego cielesnego doświadczenia mają właśnie kobiety. W moim ulubionym wierszu „Knuty” oszołomiona niewyobrażalną traumą bohaterka odnajduje jakby swojego sobowtóra, i w tym kazirodczym autoerotyzmie najprawdziwiej odczuwa: „jesteś mokra, moja siostro, jak zwierzę wydarte z łona, zakopane pod gruszą, z której owoce smakują najbardziej. rozgniatam je w zębach, karmię cię miąższem, będziesz mogła rodzić nowe i miękkie. cała jesteś w piórach, gdy w nocy słychać pukanie do drzwi. stroszysz się”.

„Sporysz” był bolesnym dziewczęcym Bildungsroman, opisem wchodzenia młodej kobiety w dorosłość, miłość, erotyzm, ból i śmierć. „Pod wezwaniem” jest jeszcze bardziej wydestylowane, pozostawia tylko najpotrzebniejsze słowa, porzuca turpistyczną kwiecistość, która mogłaby służyć podkręceniu efektu. Po trudnym młodzieńczym wieku przychodzi wiek jeszcze trudniejszy.

Źródło: https://www.dwutygodnik.com/artykul/8020-milosc-przeminela-jak-zly-sen.html