Elżbieta Orman

Najmniej jestem tam gdzie jestem… Listy Zofii z Vorzimmerów Breustedt (1896-1942) do córki Marysi w Szwajcarii (1939–1942)

Nagroda Krakowskiej Książki Miesiąca Stycznia 2017

O książce

Zofi a z Vorzimmerów Breustedt (1896–1942) pochodziła ze znanej rodziny lwowskich księgarzy i wydawców, była córką Rozalii Altenberg i Jakuba Vorzimmera. Po ukończeniu studiów malarskich w Niemczech związała się w latach 1920–1921 z grupą formistów lwowskich, z którymi wystawiała swoje prace we Lwowie, Krakowie i Warszawie. Od 1922 r. – żona niemieckiego malarza Hansa Joachima Breustedta (1901–1984); wraz z nim i córką Marysią (1922–2014) zamieszkała w Niemczech. Pracowała w Freie Schulgemeinde w Wickersdorfi e (1929–1931), a następnie w Weimarze, dorywczo wykonując różne prace plastyczne. Z myślą o emigracji do USA w czerwcu 1939 r. przeniosła się z mężem do Warszawy, gdzie zastał ich wybuch wojny. Po wyjeździe w styczniu 1940 r. Hansa do Austrii pozostała w Warszawie pod okupacją niemiecką, korzystając z pomocy rodziny Oppenheimów. Od listopada 1940 r. aż do sierpnia 1942 r. przebywała w getcie warszawskim. W tym czasie Hans J. Breustedt służył w Wehrmachcie, od czerwca 1941 r. na froncie wschodnim. Zofi a Breustedt została zamordowana 16 VIII 1942 r. w obozie zagłady w Treblince.
W niniejszej książce po raz pierwszy udostępniono jej oryginalne i zachowane w formie kopii fotograficznych prace artystyczne.

O autorce

Dr Elżbieta Orman – historyk, redaktor Polskiego Słownika Biograficznego, autorka ponad 150 artykułów biograficznych. Za monografię Tahańcza Poniatowskich. Z dziejów szlachty na Ukrainie w XIX wieku (Kraków 2009) otrzymała Nagrodę „Przeglądu Wschodniego” (2010). Wspólnie z Antonim Cetnarowiczem opracowała tom Henryk Wereszycki. Historia w życiu historyka (Kraków 2001). Od 2001 r. jest członkiem Kapituły Nagrody im. W. Felczaka i H. Wereszyckiego. Wydała Wspomnienia wojenne. 22 IX 1939 – 5 IV 1945 Karoliny Lanckorońskiej (Kraków 2001). Ostatnio ukazał się tom Najmniej jestem tam gdzie jestem… Listy Zofii z Vorzimmerów Breustedt z Warszawy i getta warszawskiego do córki Marysi w Szwajcarii (1939–1942) (Kraków 2016; Nagroda Historyczna „Polityki” oraz Krakowska Książka Miesiąca w 2017 r.), będący jej kolejnym ważnym opracowaniem naukowym i wnikliwym studium do dziejów polskiej inteligencji, pokolenia urodzonego pod koniec XIX wieku.

Z recenzji...

Losy Polaków, Żydów i Niemców w listach z II wojny światowej są zazwyczaj opisywane przy użyciu prostych stereotypów, które nieograniczoną niczym różnorodność poszczególnych przypadków sprowadzają do kilku podstawowych ujęć i ról społecznych. Jak wielkie to uproszczenie, pozwala nam zorientować się lektura tego niezwykłego źródła. Tom Najmniej jestem tam, gdzie jestem… składa się ze 107 listów i dokumentów, które ilustrują zawikłany przebieg relacji polsko-żydowsko-niemieckich w ramach jednej rodziny. Czas wojny odmienności te jeszcze wyostrzył ze względu na okoliczności, w jakich przyszło wówczas żyć i umierać poszczególnym jej członkom. Listy Zofii z Vorzimmerów Breustedt (1896–1942) do kilkunastoletniej córki Marysi (1922–2014) pisane z Warszawy i getta warszawskiego w latach 1939–1942 są […] przyczynkiem do dziejów zagłady inteligencji polskiej podczas II wojny światowej, a w tym przypadku inteligencji polskiej o żydowskich korzeniach – „Polaków z wyboru”, rzadko wyróżnianych w kontekście wielkiej tragedii Holokaustu. Listy te odsłaniają na przykładzie życia prywatnego wielonarodowej polsko-żydowsko- niemieckiej rodziny skutki działania mechanizmów totalitarnego systemu, uruchomionego w Niemczech w 1933 roku.

prof. Tomasz Gąsowski

Z listu prof. Henryka Markiewicza do Elżbiety Orman, czerwiec 2013 r.

Listy Zofii z Vorzimmerów Breustedt z Warszawy i getta warszawskiego do córki Marysi w Szwajcarii (1939-1942) wpisują się w antologię ważnych tekstów źródłowych na temat ducha ludzkiego w nieludzkich czasach. „To doprawdy przejmujące teksty”.