Edyta Gawron i Michał Galas, Czesław Brzoza, Stefan Gąsiorowski, Anna Jakimyszyn-Gadocha, Adam Kaźmierczyk, Alicja Maślak-Maciejewska, Przemysław Zarubin.

Nie tylko Kroke. Historia Żydów krakowskich

Nagroda Krakowskiej Książki Miesiąca Maja 2023

O książce

Tysiąc lat historii żydowskiej społeczności Krakowa – w jednej książce. Monografia, na którą Kraków czekał od pokoleń.

Szczycimy się faktem, że uciekający z całej Europy przed prześladowaniami Żydzi znaleźli schronienie w Polsce – w Po-lin, „miejscu, w którym mogli odpocząć”. Ale co poza tym wiemy o historii Żydów w jednym z pierwszych miejsc ich osadnictwa, w Krakowie? Monumentalna i jednocześnie wciągająca opowieść o krakowskiej społeczności żydowskiej wypełnia białą plamę w polskiej historiografii.

W obszernej i ilustrowanej pracy autorzy prowadzą czytelnika przez żydowskie dzieje począwszy od średniowiecza i pierwszych przybywających do Krakowa grup Żydów. Wyjaśniają powody przenosin do Kazimierza, opisują rozwój żydowskiego Krakowa w „złotym wieku” ery Jagiellonów, udział Żydów w polskim ruchu narodowym czasów rozbiorów i ich rolę w odrodzeniu Polski. Gwar krakowskich ulic był przez stulecia niepowtarzalną polifonią jidysz, hebrajskiego i polskiego. Temu, jak umilkł, poświęcone są rozdziały dotyczące czasu Zagłady. Monografię kończy część odnosząca się do odrodzenia życia żydowskiego po wojnie i próbach przywrócenia pamięci o żydowskim Krakowie.

Na kartach książki znajdziemy też informacje o życiu codziennym i wiele nieoczywistych wątków dotyczących społeczności żydowskiej, jak jej kontakty z dworem królewskim czy barwny obraz półświatka. Poznamy wielkich kabalistów i słynnych rabinów, specyfikę ruchów mesjańskich, chasydyzmu i „żydowskiego oświecenia”. Dowiemy się także o działalności organizacji Żydów krakowskich poza granicami Polski.

Historia tysiąca lat obecności Żydów w Krakowie wreszcie doczekała się godnej publikacji.

Autorki i autorzy (w kolejności alfabetycznej): Czesław Brzoza, Michał Galas, Edyta Gawron, Stefan Gąsiorowski, Anna Jakimyszyn-Gadocha, Adam Kaźmierczyk, Alicja Maślak-Maciejewska, Przemysław Zarubin.

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego pochodzących z Funduszu Promocji Kultury – państwowego funduszu celowego.

(Opis pochodzi od wydawcy)

Kroke czyli Kraków

Książka Nie tylko Kroke. Historia Żydów krakowskich, która ukazała się nakładem Wydawnictwa Literackiego, jest efektem kilkudziesięcioletnich badań naukowych krakowskich historyków. Praca zawiera teksty wybitnych autorów: dr Edyty Gawron, dr Anny Jakimyszyn-Gadochy, dr Alicji Maślak-Maciejewskiej, prof. Czesława Brzozy, dr. hab. Michała Galasa, dr. hab. Stefana Gąsiorowskiego, prof. Adama Kaźmierczyka i dr. Przemysława Zarubina. Tom opracowali redakcyjnie Edyta Gawron i Michał Galas. Na ponad pięciuset stronach opisana została historia krakowskich Żydów od średniowiecza, pierwszych historycznych wzmianek o osadnictwie w drugiej połowie X w., po czasy współczesne. Interesująco i przystępnie napisane teksty zachęcają do poznania przeszłości mieszkańców Kroke, czyli Krakowa, czasów znanych rabinów, ruchów mesjańskich, chasydyzmu czy kabalistów, czasów wciąż pełnych tajemnic. Ze ściśniętym gardłem czytałem o bestialskiej zagładzie Żydów przez Niemców w KL Plaszow, ze wstydem o pogromie z 9 sierpnia 1945 r., dyskryminacji i wyjazdach ocalałych z Holokaustu z Polski aż po histerię antyżydowską w marcu 1968 roku. W końcu dość powszechna fascynacja historią i kulturą żydowską to nie tak odległe czasy. Pierwsza powojenna bar micwa odbyła się w 1985 roku, powstanie na Uniwersytecie Jagiellońskim Międzywydziałowego Zakładu Historii i Kultury Żydów w Polsce to rok 1986, a pierwszy Festiwal Kultury Żydowskiej, zorganizowany z inicjatywy Janusza Makucha i Krzysztofa Gierata, miał miejsce w 1988. Były to przesłanki dla odradzania tlącej się wspólnoty żydowskiej, także religijnej, w Krakowie. Historia Kroke nadal się tworzy… Lektura książki obowiązkowa!

Janusz M. Paluch

O redaktorach

Edyta Gawron - dr, adiunkt w Zakładzie Historii Żydów Instytutu Judaistyki UJ; w latach 2009 -2017 kierownik Ośrodka Studiów nad Historią i Kulturą Żydów Krakowskich UJ. Współautorka m.in. Kraków – czas okupacji 1939–1945 (Kraków 2010)

Michał Galas - dr hab. prof. UJ, kierownik Zakładu Historii Judaizmu i Literatur Żydowskich w Instytutucie Judaistyki UJ, autor i redaktor wielu studiów dotyczącej religijnej historii Żydów w Polsce oraz w Krakowie. Redaktor serii wydawniczej „Studia i materiały z dziejów judaizmu w Polsce” (Wyd. Austeria); redaktor serii wydawniczej „Jewish Civilization in Poland – Studia z Cywilizacji Żydowskiej w Polsce” (WUJ).