Andrzej Dybczak

Las duchów

Nagroda Krakowskiej Książki Miesiąca Kwietnia 2025

O książce

„Las duchów” to książka z gatunku literatury faktu. Jej kanwą jest poszukiwanie informacji o przedmiotach z tak zwanej kolekcji syberyjskiej Muzeum Etnograficznego w Krakowie. W latach 2016-2019 autor kilkakrotnie jeździł na Syberię, rozmawiał z potomkami ludzi, do których takie rzeczy należały. Nieme przedmioty dały początek fascynującym historiom. O współczesnych i dawnych mieszkańcach tamtych terenów, o miejscach i kulturze od dziesięcioleci degradowanych na skutek decyzji podejmowanych w Moskwie. „Las duchów” dziś nie mógłby już powstać, ponieważ tocząca wojnę z Ukrainą Rosja stała się dla polskiego badacza praktycznie niedostępna.

„Te opowieści wciągają jak rzeki. Chciałoby się już w nich pozostać. Zanurzać się coraz głębiej w głosy ludzkie i nieludzkie, które razem składają się na świat”. Olga Stanisławska

Porge madź, czyli las duchów…

„Las duchów” to reporterska opowieść o świecie zaginionym i wciąż pogrążającym się w niepamięci, o krainie i ludziach pozbawionych tożsamości etnicznej. Żyją tam od zawsze, czując, że to ich miejsce. Pozbawieni wszystkiego, prawa do własnej ziemi i zasobów geologicznych, własnej kultury, nawet nadziei na normalniejsze jutro… Akcja zaczyna się w 2016 roku w krakowskim Muzeum Etnograficznym, gdzie autor ogląda kolekcję syberyjską. Powstawała z darów zesłańców, kolekcjonerów, podróżników. Tajemnicze przedmioty przywędrowały do Krakowa z głębokiej tajgi, rozległej tundry, niedostępnych gór, znad północnych mórz. „Miały opowiadać o człowieku, a teraz nie umiały opowiedzieć nawet o samych sobie, bo z czasem zapomniano ich sensy, nazwy, imiona właścicieli” – komentuje autor. Wśród nich są przedmioty kultowe związane z kulturą Nieńców opisane jako „lalki”, a w rzeczywistości będące szamańskimi figurkami. Są też darowane przez Izydora Sobańskiego, zesłanego do Guberni Tobolskiej za pomoc w powstaniu styczniowym, kultowe stroje Selkupów. W końcu udajemy się z autorem w miejsca, z których przedmioty te prawdopodobnie pochodzą. Autor opisuje długie podróże koleją, samolotami, które nie zawsze dolatują, samochodami, buranami, w końcu saniami ciągniętymi przez renifery, a następnie spotkania i rozmowy w nieprawdopodobnej rzeczywistości powstałej ze niszczonych przez dziesięciolecia przez walec sowieckiego komunizmu kultur i ludów żyjących w tajdze.

Recenzja Janusza M. Palucha – członka jury KKM

O autorze

Andrzej Dybczak jest antropologiem, pisarzem, dokumentalistą, autorem literackiego reportażu „Gugara” (Wydawnictwo Czarne), który w 2012 roku otrzymał Nagroda Fundacji im. Kościelskich, jest też autorem zbioru opowiadań „Pan wszystkich krów" (Wydawnictwo Nisza), za który był nominowany do Nagrody Nike 2018. Jest współtwórcą pełnometrażowego dokumentu „Gugara”, za który został nagrodzony m.in. Złotym Lajkonikiem na Krakowskim Festiwalu Filmowym.