pod redakcją Marii Baścik i Bożeny Degórskiej

Środowisko przyrodnicze Krakowa. Zasoby – ochrona – kształtowanie

Nagroda Krakowskiej Książki Miesiąca Kwietnia 2015

O książce napisali

Podstawowa wartość tej zbiorowej pracy wielu Autorów polega na syntezie dużego zasobu danych oraz ich zilustrowaniu planistycznym. Jest to więc – w określonym zakresie przyrodniczym - nawiązanie i aktualizacja Atlasu Miasta Krakowa jaki wydany został w roku 1988 pod redakcją Kazimierza Trafasa. Tym razem otrzymujemy ponadto na koniec inspirującą koncepcję Sieci Ekologicznej Krakowa – SEK. Zgodnie z nią  środowisko przyrodnicze miasta nie będzie jak dotąd jedynie tłem, ale ma szansę stać się jednym z istotnych czynników miastotwórczych (...)

Tytuł „Środowisko przyrodnicze Krakowa. Zasoby – ochrona – kształtowanie” sytuuje tę publikację na dwu „półkach” nowości wydawniczych.  Pierwsza z nich, niejako tradycyjna, to „Cracoviana” do której sięgają – z różnych powodów – wszyscy zainteresowani problemami naszego miasta, jego znawcy i miłośnicy. Druga, to miejsce o cechach bardziej uniwersalnych. Miejsce, w którym gromadzone są coraz liczniejsze publikacje przyczyniające się do istotnego zwrotu w poglądach na środowisko przyrodnicze, które coraz częściej przestaje być jedynie „chronione” lub „uwzględniane”, a zaczyna być traktowane jako determinanta. Bywa ono nazywane niekiedy „ekologiczną infrastrukturą” ekumeny, którą mniej lub bardziej  świadomie staramy się kształtować. Kongijan Yu – profesor Uniwersytetu Pekińskiego – mówi o „odzyskiwaniu Ziemi” traktowanej jako nasz najcenniejszy skarb pełen zarówno zasobów naturalnych, jak i znaczeń w sferze duchowej i symbolicznej.  A w tej sferze świat przyrody coraz powszechniej kojarzony jest z krajobrazem kulturowym, jako że istnieje w swojej ochranianej postaci – dzięki kulturze.

Stąd też można mieć nadzieję, że (…) edycja monografii przyczyni się do oczekiwanej zmiany postaw w planowaniu przestrzennym. Zwrotu, dzięki  któremu znajomość dziedzictwa dzieł natury oraz ręki (i umysłu) ludzkiego nie będzie jedynie od czasu do czasu powstrzymywać planistów przed pochopnymi decyzjami, ale stanie się ich stałą  inspiracją.

prof. dr hab. inż. arch. Aleksander Böhm

Zaletą książki jest kompleksowe i wszechstronne ujęcie  środowiska przyrodniczego Miasta Krakowa, uwzględniające zarówno szczegółowe przedstawianie każdego z elementów środowiska, w tym niektórych (np. fauna) tak dokładnie po raz pierwszy, jak i ocenę ich jakości oraz zagrożeń antropogenicznych, a także zagrożeń ze strony środowiska dla funkcjonowania miasta. Równocześnie wiele uwagi poświecono w niej ochronie najbardziej cennych przyrodniczo terenów, a ponadto - ochronie i kształtowaniu krajobrazu kulturowego, nieodłącznie związanego ze środowiskiem przyrodniczym Krakowa.  Wskazano też możliwości wykorzystania zasobów środowiska dla rozwoju wybranych funkcji użytkowych i społecznych miasta.

Mając na względzie zrównoważony rozwój opracowano koncepcję sieci ekologicznej. Warto podkreślić nowatorskie potraktowanie problemu, przejawiające się tym, że środowisko przyrodnicze jest traktowane jako część megasystemu, którym jest miasto, obejmującego także część antropogeniczną. Dlatego książka ta będzie kompendium wiedzy o środowisku Krakowa przydatnym w zarządzaniu miastem i planowaniu jego rozwoju społeczno-gospodarczego, a równocześnie ciekawym dla wszystkich zainteresowanych Krakowem.

Książka jest bogato ilustrowana, pięknymi i wartościowymi fotografiami, wzbogacającymi jej treść, a nie tylko pełniącymi funkcje ozdobne. Jest bardzo staranie, wręcz wzorcowo przygotowana edytorsko.

dr hab. Zofia Rączkowska, prof. IGiPZ PAN

O redaktorkach

Maria Baścik - z wykształcenia geograf (hydrograf) i sozolog, z zamiłowania krajoznawca, podróżnik i fotograf. Zainteresowania badawcze: źródła jako element przyrodniczy i kulturowy krajobrazu, konserwatorska ochrona źródeł w Polsce, przemiany stosunków wodnych, hydrologia Karpat, kartografia hydrologiczna, przyroda, historia i zagadnienia kulturowe regionu tatrzańskiego. Autorka (współautorka) ponad 150 publikacji, w tym: artykułów w czasopismach specjalistycznych, rozdziałów w podręcznikach, opracowań monograficznych, encyklopedycznych i słownikowych, komentarzy do map hydrograficznych i sozologicznych Polski oraz prac popularno-naukowych. Redaktor i współredaktor kilku monografii, m.in.: Dolina Kościeliska. Śladami badaczy, artystów, wędrowców (trzy wydania), Przyrodnicze i antropogeniczne przemiany źródeł Wyżyn Krakowsko-Wieluńskiej i Miechowskiej oraz ich rola w krajobrazie naturalnym i kulturowym, Środowisko przyrodnicze Krakowa. Zasoby - ochrona - kształtowanie (dwa wydania).  Współautorka wielu niepublikowanych opracowań studialnych, operatów i ekspertyz z zakresu planowania przestrzennego i ochrony środowiska. Ma w swoim dorobku również opracowania literackie, m.in. Wieczystym tryskam źródłem (pięć wydań). Członek Polskiego Towarzystwa Geograficznego, a także Krakowskiego Klubu Fotograficznego. Autorka kilku zbiorowych i dwóch indywidualnych wystaw fotograficznych: Armenia w poszukiwaniu źródeł (cztery edycje) oraz Dachy, kopuły i wieże Krakowa.

Bożena Degórska - geograf kompleksowy, od 1977 r. członek Polskiego Towarzystwa Geograficznego, od 1987 r. pracownik Instytutu Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania PAN, od  2011 członek Komitetu Przestrzennego Zagospodarowania Kraju przy Prezydium Polskiej Akademii Nauk. Autor blisko 100 opracowań naukowych i eksperckich, w tym 6 prac zwartych, dotyczących głównie kwestii ochrony i kształtowania środowiska i zrównoważonego rozwoju w planowaniu przestrzennym, adaptacji do zmian klimatu, zmian użytkowania ziemi i urbanizacji przestrzennej. Uczestnik krajowych i międzynarodowych projektów badawczych: m.in.  KBN, NCM, PHARE/FIESTA, PHARE/OMEGA, POLONIUM,  ESPON. Członek zespołów autorskich projektów strategii rozwoju województwa mazowieckiego (2000) oraz  strategii rozwoju Warszawy (2004).  Udział w pracach planistycznych nad sporządzaniem studiów uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego wybranych gmin oraz miejscowych planów zagospodarowania przestrzennego, opracowań ekofizjograficznych i ocen oddziaływania na środowisko. Wykłady z zakresu ochrony i kształtowania środowiska i planowania przestrzennego w Wyższej Szkole Ekologii i Zarządzania w Warszawie (1997-2008) oraz podstaw ekofizjografii na  Politechnice Warszawskiej (2008-2015).